Boeddisme in het dagelijks leven
Mindfulness heeft zijn wortels in de Oosterse meditatie technieken. Mindfulness wordt in het westen vaak beoefend op basis van de beschrijving die Jon Kabat Zinn, de grondlegger, gaf toen hij het toegankelijk gemaakt heeft voor een groot publiek.
Het werd het, door hem ontwikkelde, Mindfulness Based Stress Reduction. Door het Mindfulness Centrum Eindhoven wordt o.a. deze gecertificeerde MBSR training aangeboden.
Mindfulness betekent in de optiek van Kabat Zinn: Aandacht op een bepaalde manier, expres, in het huidige moment en zonder oordeel. Dit soort aandacht zorgt voor meer bewust zijn, duidelijkheid en acceptatie van de realiteit van het huidige moment. De evidence based technieken bieden direct toepasbare handvatten en weerbaarheid tegen stress en vergroten je veerkracht.
Opmerkzaamheid is het sleutelwoord dat aangeleerd moet worden. Net als piano leren spelen, vraagt mindfull zijn om oefenen. Het gaat om trainen. Thuisbeoefening vormt dan ook een wezenlijk onderdeel van de training.
Het komt je dus niet aanwaaien. Leer je dat dan niet op een 8 weekse mindfull training of in een meerdaagse retraite? Op Spartaanse wijze, ’s morgens om 4.00 uur op, zoals in de Oosterse kloosters? Een radicale verandering van leefstijl? Boéddha leerde het bewandelen van de middenweg. Het vermijden van extremen. Hij had geleefd als een prins in welvaart en als asceet streng vastend, mediterend. Uiteindelijk kwam hij uit op de middenweg, zachtaardig, waarderend en voedzaam, stap voor stap, moment by moment.
Klinkt allemaal mooi. De vooruitzichten van mindfulness zijn geweldig en de ervaringen, helend, wordt gezegd. Mindfulness kleeft niet, duwt niet, berispt of onderdrukt niet. Beoefenen van mindfulness is beoefenen van liefde. Kan het mooier? Wie wil dat nou niet?
Dat roept gedachten en beelden op van een klooster op een serene berg in het Oosten. Of op een afgelegen retraite- boerderij in een warm land met een zwembad, uitzicht op zee en een hemelse blauwe lucht.
Hoo stop. Kan dat dan ook in onze hectische en stressvolle maatschappij, te midden van alle verantwoordelijkheden en aanbod van van alles en nog wat, gerealiseerd worden? Dat lijkt te mooi om waar te zijn.
Terug naar de markt (Joost van de Heuvel-Rijders)
Recentelijk las ik het boek “Terug naar de markt” van Joost van den Heuvel, vipassana leraar en Eveline Brandt, mindfulness trainer.
Dit boek gaat over het praktiseren van oude wijsheden uit het boeddhisme te midden van ons hedendaagse leven. Wat me vooral trok om dit boek te gaan lezen was het feit dat de schrijver Joost drie jaar zwijgend en mediterend had doorgebracht in kloosters in Birma en Nepal en nu werkt als docent geschiedenis op een middelbare school.
Bovendien heeft hij met zijn vriendin twee kinderen, geeft hij meditatielessen, is hij voorzitter van SIT, Stichting Inzichtmeditatie Twente en organiseert hij regelmatig retraites.
Kijk!, met een volle agenda, volop meedraaien in het (moderne) leven, en dan meditatielessen geven. Ik was erg benieuwd.
De Dhamma gamma
Het boek is educatief en vol van praktische handvatten, heel nuchter en humoristisch. Het is heel prettig geschreven boek met hier en daar zelfs een sublieme tekstopbouw, heel mooi. Ik wil proberen in vogelvlucht een kenschets te geven van dit vermakelijke en onderhoudende boek.
Voor Joost bleek het kloosterleven, de ongelooflijke vereenvoudiging van zijn leven, uiteindelijk zeer bevorderlijk te zijn voor zijn meditatieproces. Drie jaar mediteren, aanwijzingen krijgen om door te zetten ten behoeve van de beoefening thuis. Na zijn drie jaar kloosterleven kreeg hij als enig advies mee: “Just be mindful”. Dat was alles..… Een soort boeddhistische humor, denk ik. In het klooster had Joost geleerd om zijn geest tot rust te brengen. Nu was het tijd om terug naar de markt te gaan. De markt is een metafoor voor een plek waar mensen samenkomen, waar veel te doen is, gepraat wordt, gelachen, meningsverschillen zijn etc. Juist op die plek is het de kunst om zowel tijd te besteden aan de formele meditatie, “het ervoor gaan zitten”, als de informele meditatie, “opmerkzaam te zijn”. Die combinatie is te lezen in het teruggaan naar de markt.
Het is best moeilijk in het dagelijks leven geduld en vriendelijkheid te beoefenen en verder te cultiveren. Uitgangspunt van de boeddhistische levensvisie is dat we zelf richting kunnen geven aan ons bestaan. De zogenaamde dhamma gamma, doe het zelf (dhamma staat voor de boeddhistische leer), niemand doet het voor je.
Indrukken van de consumptiemaatschappij
Joost verwijst ook naar het boeddhistische achtvoudige pad als weg naar bevrijding. Door het bewandelen van dat pad kunnen we voorwaarden en condities scheppen waardoor we vrede en lichtheid kunnen ervaren ook in de maalstroom van het leven.
We ontwikkelen aandacht en cultiveren opmerkzaamheid in contact met wat er werkelijk in het hier en nu aanwezig is. De training begint met het ontwikkelen van kleine momentjes dat we er bij zijn. We kunnen altijd weer opnieuw beginnen. Als het ware Re-mindfulness zijn. Steeds weer de reminder: “Wat is er nu?“ Telkens weer teruggaan. We ontwikkelen geen paradijselijke staat van de geest, die alleen maar aangenaam is. Het is juist volledig omarmen van wat het leven met zich meebrengt en dat is niet altijd paradijselijk.
Het verschil met de tijd van Boeddha is de enorme intensiteit van zintuigelijke indrukken van onze consumptiemaatschappij. Er is een grenzeloos aanbod van tv series, muziekoptredens, restaurants, webshops, social media enz. Dit werkt uiteindelijk ook bedwelmend. Meditatief leven is ook een heilzame stap terug.
Vaak, heel vaak zijn wij in gedachten verzonken. We worden in beslag genomen door gedachten. Hierdoor doorgronden we niet volledig wat werkelijk plaatsvindt. In de meditatie oefenen we om druppelsgewijs momenten te laten ontstaan waarop we wel zien wat er is.
We worden geroepen om het pad te gaan van aandacht, inzicht en compassie. Ieder mens heeft een zaadje in zich om die kwaliteiten te ontwikkelen. Dat kan door meditatie, dat werkt als water geven aan het zaadje en dat dan gaat groeien.
Open je voor het proces van gedachten, gevoelens en fysieke sensaties in de stroom van indrukken. Dit is wat er is, dit is zoals het nu gaat. Laat ik ernaar kijken. Hiermee moet ik het doen op dit moment. Ik kan oefenen me daarvoor te openen.
Het leven is maakbaar
Het menselijk bestaan wordt gekenmerkt door wisselvalligheden. Prettige fasen en fasen waarin we op de proef gesteld worden. Genot en pijn, verlies en winst, lof en blaam, roem en schande. Als de wind van de verandering waait, bouwen sommigen een muur, anderen een molen. Er kunnen zijn met wat er is. Die innerlijke houding kunnen we oefenen. Hierdoor krijgen we ook meer zicht op het onbevredigende in ons leven, het ongemak en het lijden. Maar ook meer zicht op de verandering en de vergankelijkheid, wat opkomt en weer uit elkaar valt. Alles verandert van moment tot moment, het sterven van het moment in het moment. Boeddha heeft ergens gezegd: “Iemand die het opkomen en vergaan van verschijnselen ziet, zal vreugde ervaren”. Wij kunnen vrij zijn, vrij zijn van vastklampen, vasthechten, de veranderlijkheid laten gebeuren. Lijden en dood horen erbij. Als je dat verdringt, zul je niets leren. Door lijden te aanvaarden en te doorvoelen, kun je rijker worden, liefdevoller, milder en wijzer. Telkens opnieuw oefenen om je te openen voor wat het leven werkelijk brengt.
In het westen is dit moeilijk te erkennen: “Het leven is immers leuk, geluk is maakbaar, je bent regisseur van je eigen leven en je eigen succes. Wie dat niet lukt, faalt”.
Herkenning en aanmoediging
Ik heb veel herkenning ervaren bij het lezen van dit boek. Het heeft me aangemoedigd om telkens opnieuw weer deze meditatieve weg te vervolgen, met vallen en opstaan, om van daaruit aan het leven (op de markt) deel te nemen en hopelijk een (kleine) bijdrage te leveren aan een mooiere wereld. Een aanrader voor wie verlangen heeft verder te groeien in een meditatief en mindful leven.
Wim Nijs
Docent levensbeschouwing en docentcoach aan het Frits Philips Lyceum – mavo in Eindhoven
